Monday, December 20, 2021

Thenzawl Visit - Family Tour (17-18 December, 2021)

Ni 17-18 December, 2021 khan Chhungkuain Thenzawl leh a chhehvel kan tlawh a. RR Car Rental (Remruata Ralte) in a thlawnin Motor min hman tir a, Motor rui zual chuanna turin Bike ken bawk a ni a, Motor khalhtu nen mi 12 kan ni. Ni 17.12.2021-ah Golf Course kan tlawh a, Ni 18.12.2021-ah Chawngchilhi Puk, Tuirihiau, Dilpui (Vety Farm) kan tlawh a. Haw pahin Sialsuk tlang leh Hmuifang tlang kan tlawh bawk. Kan haw hi thimhlimah Aizawl kan lut a, Pa Nghaka In, Model vengah Sangha lam turin kan lut hmasa a, tum lawk lovin Chaw kan ei nghal.

























 

Friday, July 24, 2020

CHALCHIMA BAWIHTLUNG



Buata Bawihtlung
Dt 24.7.2020 @ Tuikhuahtlang


Chalchima hi Bawihtlung hnam a ni a, hun engemaw lai atangin Sailo Lal bèlin a awm a. Sailo lal a belh chhan hi hriat chian a har hle. Lal chhungkaw zingah chuan awmin, a hmel tha a, a lo fel bawk nen, lal chhungkua pawh chuan an fapa tak tak ang maiin an enkawl a.  


A lo tlangval a, a hmel a thain a pumrua  pawh a tha a. Tlangval fel leh zaidam a nih bakah, a fingin rorel te pawh a thiam viau mai a. Lal chhungkaw zing ami a lo nih bawk si avangin tlangvalho pawhin an zah hle a, tlangvalho kaihhruaitu pawimawh Val upa an tih ang hi a ni a. Khawtlang mipui zah pawh a kai hle a ni awm e.


Chhak leh thlang indo tawp lam a Vanhnuailiana thlah khaw pasaltha leh Sailianpuia khaw pasalthate inhmuh thiam loh lek lek, insah hian an ngam tuma tlangvalho khapdaitu kha Val upa Chalchima hi a nih thu Pu C. Nundanga, Zirtirtu hmasa Hranga fapa khan a sawi. A sawi dan c huan.  Chhak leh thlang indo tawp lamah khan, Lalhote chuan, “Kan thi zo mai dawn” tiin indo leh rawlrala chet an chin chu tihtawp an duh a, inremna thu sawi an tum a. Chutia inbe tura an kal chu, an inhmuh tumna chu  Chalchima te chuan an thleng tlai deuh a. An han inhmu khawm chu, an ri nak nak a.  Khaw thlang lam (Sailianpuia khua)  pasaltha huaisen pakhat chuan, “Kha laia mi kha a va ha var ve vu ve, a va nula awm ve, tunge ni” tiin Chalchima te khaw tlangval Thangvuka chu a fiam a. 


Thangvuka lah chu, Pasaltha huaisen Chawngduma fapa tih takah, a lo duai lo nasa mai a, “Ha var e, Buallawn run kha ka thi pal kum a ni a, Chhungkhat ka rauh bawk, Vanhnuai Chawngduma fapa ka ni e” tiin insahah chuan a lo cho ta mai a.  Khawkhat pasaltha ve ve chu an thu a inhmu ta lo, remna siam tum e ti lo chuan insual an ngam a ni ta mai si. Tlangvalho chu an ri ta nak nak a, pasaltha chu mi naran tan khap ngawt ngam a ni si lo. Chutah Chalchima chu a lo dingchhuak a, “Nangni kha, ngawi tawh rawh u,” a ti a. Chu veleh pasaltha pahnihte leh tlangvalhote chu an reh ta dak mai a ni. Chutiang chuan pasalthate pawhin Chalchima hi an zahin a thu an ngaichang hle thin a ni. 


Pasaltha Chawngduma fapa Thangvuka hi a lian tha ve hle a, mahse khawthlang (Sailianpuia khua) pasaltha dar hi Thangvuka dar aiin a hlai zawk a. Chutia Chalchima’n a khap daih hnu chuan, inremna ruai chu hlim takin an kilho thei ta a. Tlangvalho chuan Chalchima hnenah chuan, “Nangni Val upate in zaidam a, zah in ngai thei a, keini naupang zawkte chuan kan duh dan ang te kan sawi mai mai zel a. Nangni awm ta lo ula chuan, kan thi nual anga, fahrah pawh kan s iam nual ngei awm si a,” tiin nui hawk hawkin Chalchima hnenah chuan an sawi a ni awm e.


He thil thleng chanchin hi, sawi dan dangah chuan, chhak leh thlang khuate inbe rem tur ni lovin, Sangha tlangvuak tur, an tumna thuhmun a nih avanga inhmukhawm niin sawi a ni bawk a. Pasaltha hmingthang Khuangchera pawh a tel a. Khatia Pasaltha pahnih Thangvuka leh Maikawta (Sailianpuia khaw pasaltha) te an inchhan vel lai khan, an khaw pasaltha thlavang hauha tawng chhuak ve turin tlangval hovin Khuangchera hi an lo tur a, mahse thil tul lova huaisen kha a duh ve lem loh avangin a inrawlh ve duh lo a ni awm e.




Tum khat chu, Chalchima tlangval laiin, an mi man tum kha, lal chhungkaw zing a mi a lo ni awm e. Man an tuma an um lai chuan, “Min khawih hlek suh u, lal chhungkaw zinga mi ka nih hi” tiin a lo au a. Hetih lai hi chhak leh thlang indo hun lai a nih hmel a, lalhote pawh inchhung hnai tak an ni bawk nen, indo leh inrun lai mah nise, lal chhungkua chu an zahin, hnamchawm tan chuan man thiang lovah an ngai a ni mai thei e. Mahse, Chalchima chua, “Keimah, lal chhungkaw zinga mi ka awm a lawm, kei man kan man ang e,” tiin Chalchima chuan a man ta a ni awm e. 


Chalchima chu, an lal chuan sa leh ral laka khawtlang venghima thlamuan turin daido deuhah a awm tir a. Tuna Phullen (Khandaih) khaw ramah hian Chalchima tui a awm a. He tui hi Chalchima hming chawia an phuah niin sawi a ni. Ka pi Solfathangi (Thanghrima fanu) khan, an naupan lai chuan, upa ten, “Nangni, Chalchima thlahteho hi a,” tiin an fiam thin thu min hrilh thin. 


Chutiang chuan, Chalchima hi keini chhung, min thlahtu kan chhui hlat theih ber a ni rih a. A tu leh fate pawh Sailo lal ten nen inngheng hnai tak an ni zui zel a. A tu chhuan Lalbonga pawh Luangpawnah khua din a, rei vak lo lal ni ve ta kha a ni a. Ama duh thua lal atanga chawl ta leh khawnbawl upa ni zui ta zawk a ni a. Chutiangin, a tu chhuan leh dang Thanghrima pawh Khawnbawl upa a ni leh bawk a. Chutiang taka lal ten en an innghen hnaih avang chuan, Phullen lal Awksarala khan, Thanghrima fapa (Chalchima tu chhuan kal zel) lo piang kha, a hmingah Lalsiamliana tiin thil phal takin a phuahsak nghe nghe a ni. 



***********







Friday, May 15, 2020

MANGTHANGA BAWIHTLUNG (1943-1968)


PU MANGTHANGA

(1943-1968)

  • Buata Bawihtlung 9862035204


  • Hming        :  Mangthanga

  • Pa Hming    :  Upa Thanghrima

  • Nu hming    :  Dohleii

  • Pian kum    :  1943

  • Pianna khua    :  Luangpawn

  • Hnam hming    :  Bawitlung / Bawihtlung 

  • Lunghahna    :  Luangpawn



Pian leh murna:

Mangthanga hi kum 1943 khan Luangpawn khuaah a lo piang a, a pa chu Upa Thanghrima a ni a, a nu chu Dohleii a ni.  A pa Thanghrima hi Kohhran Upa a nih bakah Luangpawn lal Lalbuaia Khawnbawl upa a ni. Thanghrima pa Lalbonga kha tuna Luangpawn khaw lal hmasa ber a ni a, Khandaih lal Vanphunga Sailo tirhin kum 1906 khan Luangpawnah hian Bawk khawhin a lal a. Kum 1912 vel thleng a lal hnuah, lal nih aiin Upa nih a duh zawka, Vanphunga Sailo hnena a ngen angina, Lalbuaia chu Vanbawng atangin Luangpawnah lal ni turin a kal ta a, Lalbonga chu Khawnbawl Upa a ni zui ta a ni.


Chutiang chuan, an chhungkua chu khawtlang hruaitu pawimawh tak, lal pawh lo ni tawh, khawnbawl upa ni zui ta tupa a ni a, a pa Upa Thanghrima pawh Khawnbawl Upa a nih zui leh bakah, Kohhran hruaitu pawimawh, Kohhran Upa a ni a. Mangthanga te unau zinga Upa ber a lo pian pawhin Phullen (Khandaih ni thin) lal Awksarala chuan, “Lal te min siam liantu an ni e” tiin thil phal takin Lalsiamliana a phuah nghe nghe a. Tin, an unau dangte hmingah Lal te nena an inkungkaihna chu an chawi nasa hle a,  Ngurdawla te, Ngurchhawna te an ni a. Mangthanga pa Thanghrima chu Zaipawl hruaitu hlun, Solfa tuipui ve em em a ni a, chumi changchawi chuan, Mangthanga u hmeichhia palhat chu, a hmingah Solfathangi an sa nghe nghe. 


Han sawi zau leh hret ila, Mangthanga pa Thanghrima hi, Indopui pakhatna hunlai, kum 1917 a Mizo tlangval rual France ram kal Lushai Labour Corps zingah khan a tel ve a. Tin, Pu Thanghrima patea Naik Sabinga pawh France ramah hian a kal ve bawk a, a hming a chher viau nghe nghe a ni. Chutiang chuan, Mangthanga hi thingtlang khaw lian lo taka piang a ni na a, chhungkaw pangngai tak atanga piang leh sei lian a ni ti ila a dik thei awm e.  




A pianpui unaute:

Mangthanga te unau hi pakua (9) an ni a, Manga chung chiahah hian mi pahnih, thla kim biaia piang chu, pianhlima thi (chhiat) an awm a, chumi chhiar tel chuan, an unau hi sawm pakhat (11) an ni. An unau te chu hengte hi an ni:

  1. Siamliana (L)        H/o Chawngliani (L)        Bethlehem Vengthlang

  2. Ngurdawla (L)        H/o Nunthangi            Madanrting, Shillong

  3. Lalthangliani (L)

  4. Lalhliapi (L)        H/o V. Thanzuala        Salem Veng, Aizawl

  5. Lalrintluangi (L)    W/o Lalsavunga Sailo (L)    Mission veng

  6. Solfathangi (L)    W/o Lalzuiliana (L)        Tuikhuahtlang

  7. B. Ngurchhawna (L)    W/o Lalthangpuii        Phullen

  8. MANGTHANGA (L)

  9. Thangdaii (L) 


Tlangval pian tha leh hmeltha a ni:

Mangthanga hi tlangval lian tha tak, hmeltha leh pian thiam tak a ni. A san zawng hi the a ni chiah em tih chu hriat ni tawh lo mahse, feet 6 val tia chhal a ni a, a chak pawh a chak hle a. A hmelthat zia leh a pian that zia hi amah hretuten a chanchin an sawi a pianga an sawi tel a ni ziah thin.  


A len deuh tawh hnuah Aizawl-a a u Lalhliapi te kiangah lehkha zirin a awm a. Rambuai hma te kha chuan, High School zirlaite te kha an lian tawh hle a, tlangval te an ni nawk hlawm a. Khang hunlai khan, Aizawl tlangval tam takte nundan kha a ho angreng hle a, zana rei tak tak len chhuah leh hla tak taka len kual vel a, a changa zui ruih leh insual mai te kha an la ching viau a ni awm e. Chutiang zingah chuan Manga pawh chu hun engemaw chen chu a tel ve thin a, insual a tul chang pawhin tumah hlauh a nei bik ngai lo niin an sawi thin.  



Kawlkulhah tlangval pakhat a chhan:

Rambuai lai khan, tum khat chu Kawlkulh khuaah chuan Champhai kal tur motor (Truck) chu a ding a. Truck chhunga tlangval pakhat chu a inti huai hle a, tlangval chuang ve pakhat chu tham lo deuhin a ti a, a puanthuah chu a theh chhuah sak ta daih mai a. Puanthuah neitu chuan a ti let ve ngam si lo a, a mangang hle a. 


Chutia puanthuah in thehchhuah sak daih mai chu Manga thin chuan a tuar ta lo va, tlangval puanthuah chu a chhar a, Motor-ah chuan a theh kai a, “A ngam ngam chuan rawn theh thla leh ru” a ti a. Motor a chuang te chu an ngawi thap a, tlangval inti huai deuh pawh chuan engtinmah a ti ngam ta lo a. Chutia hmelhriat ngai pawh ni lovin a chhan avang chuan, puanthuah neitu chuan mak a ti a, a lawm hle a, lawmthu a hrilh mawlh mawlh a ni awm e. 


Rambuai lai a ni a, Manga chuan tunge a nih a insawi lem lo va. He thil thleng hmutute chuan, tunge a nih an hre bawk si lo va, an sawi leh naah pawh, “Midang chhantu kha” tiin an sawi mai thin a ni awm e.



Vai Sipai Silai a chhuhsak:

Mangthanga kha hnam sipai zingah telin, ramhnuaiah a chhuak ve a. Tumkhat chu, Silchar kawng Kawnpui chhuahlam ramhnuaia an awm laiin, zingkarah an thianpa chu chaw ei tur ngaihtuah turin khuaah a han kal a. Chutia, khua a han lut chu, vai sipaihovin an lo man ta hlauh mai a. An dawp ta chiam a, a thian Mizo sipai te awmna sawi turin an ti a, an vaw nasa hle a. Tihngaihna dang awm tawh hek lo, ramhnuai lamah Mizo sipai dangte awmna lam pan chuan an inzui chhuak ta a. 

Chutia Mizo sipai awmna lam pana an kal chu, vai sipai zinga pakhat chuan, Sten Gun nen hma a hruai a. A mantu nih a, hmingthat hlawh a duh te pawh a nih mahna, a thiante hmaah chuan fal deuh takin a kal zar zar a, a phur hle niin a lang a. Manga thianpa chu silaiin an tin reng a, ani lah chuan, a thiante him theih dan tur a ngaihtuah tel ran a, muang thei ang ber zela a kal bakah, a thian ten thawm an lo hriata lawk a, an lo inralrin theih nan thawm a siam lui hram hram a. An hmahruai pawh chu a kal fal sawt hle a.


Nakinah chuan, Mangthanga chuan thawm a hre ta, an en chuan, khua a chaw lam tura kal a thianpa kha a lo ni hauh lo mai.  Vai sipai Sikh pa a lo ni a, Manga nen chuan an silai ken chuan an in tin rual v eve a. Manga chuan Rifle hlui lam tawh a keng a, vai sipai chuan Sten Gun keng thung a. Vai sipai chuan ban phar turin Manga chu a au tuarh a. Manga chuan, an silai ken inthat hleih dan a hre chiang si, inkah chi niin a hre lo va, a rifle ken chu vaipa hmuh lai ngeiin leiah chuan a dah a, chunglamah a ban a phar ta a.  Chutia Manga a inpe ta mai an hmuh chuan, vai sipai chu a lawm hle a, Manga chu tin reng chungin a pan hnai zel a. Manga pawh chuan, tlawm chiang tak anga langin a lo hlauh tlawn vel a. A silai a keng tawh lo va, chunglamah ban a phar dur tawh mai si a, vai sipai tan chuan, Mizo sipai pakhat chu belchhungsa a ni ringawt tawh mai a. 


 Vai sipai chu a hmel atangin a phur tih a hriat a, a silaia Manga tin reng chungin, a bul hnai chu a thleng ta. Chutia vaipa a lo hnaih chiah chuan, rin loh deuhin Manga chuan Vai sipai chu a zuan tlu ta thut mai a, vaipa silai chu dawmin a chuhpui nghal a. An hnunga vai sipai dang rawn kalte chu an muang deuh bawk nen, an rawn hmu pha lo a. Chutia, rin loh taka a lo beihlet tak thutah chuan, vaipa mangang lutuk chu a rak chel chul mai a. Manga lah feet 6 val (a tling chiah lo mai thei), pa sa tha ve tak, chak ve tawk tak a lo ni bawk nen, vaipa chuan a hneh ta lo, a silai ken Sten gun chu Manga chuan a chhuh sak ta. An thawm chu vai sipai dangte chuan an rawn hre ta, hla deuh tak atang chuan an rawn kap a. 


India Sipai dang an lo thlen nghal mai avang chuan, Sten Gun a nei tawh to bawk nen, vai Sipai a bawh tluk hmaa a silai dah rifle pawh chu la tawh lovin, a rang a rangin ramhnuai lamah a bibo zui nghal a. Vai sipai mangang lutuk chu a tap khawk rum rum a, ran thi tur awn ruah ruah ang hi a ang ber a ni awm e. Vai sipaiho chuan kap zui chiam mahse, ramchin hre zawk Manga chu ramhnuaiah chuan a bibo thei ta a ni.  Hetia vai sipai Silai a chhuhsak hi a hmingthanpui hle a, an hotute pawhin a Silai man chu amah an kawlzui tir nghe nghe a ni.



Pawlrang daiah Puk ko atangin a tla:

    Mizoram buai vanga hun khirh tak mai chuan zual lam a pan zel emaw tih tur a ni a. Mizo hnam sipaite pawh ramhnuaiah awm mahse, khuaahte an luh ve fo a ngai thin a. A chang chuan, chhunah khuaah an awm a, zanah erawh ramhnuaiah an riak chhuak thin. Kum 1968 March thla lai vel khan Manga te thianho chu, chhunah Pawlrangah an leng ve thin a, zanah erawh Pawlrang atanga kilometer khat vela hla, Bak luia Ziakna pukah an riak thin a. March ni 22, 1968 Zirtawp zan chuan, Pawlrang khaw chhung atangin, riak turin a ruk thei ang berin Baklui lam chu an pan a. Vai sipai an sual si a, an fikhur em em a, kawng chu hmuh chian theih loh mahse eng chhit ngam a ni lo a. 


Hemi zan hi a thim chhah hle a, an riahna puk panna kawng chu an hai palh a, puk chunglamah an kal a lo ni a. Manga chuan hma a hruai a, kham hnuai atanga thing lo dingchho chu vawn tum niin a lang a, mahse khua a thim em avang khan, thing kha a lan dan aiin a lo hla deuh si a, Puk chung atang chuan a tla ta niin sawi a ni a. Tin, thenkhat chuan, lung a rap pial emaw a lungrah kha a tawlhsawn emaw a, Puk chung atang chuan a tla ta niin an sawi bawk. A tlakna puk san zawng hi, feet 60 vel a sang a ni. 


A ruang chu Pawlrang khuaah lak a ni a, chumi hnuah Luangpawnah hawpui a ni leh a. Tlangval hmeltha leh lian tha tak, thenrual ngah tak a ni bawk nen, uitu a ngah hle a, khawtlang chu a ngui nghuai a ni ber mai awm e. A nu leh pa, u leh naute mai ni lo, khawtlangin mitui nen tapin an sun a ni.  


Manga ruang hi Luangpawn thlanmualah vuiliam a ni a, tun thlengin a thlan pawh Luangpawn daiah a la awm a. A thlan lung thuziak pawh hi a mawlmang hle a, hei hi a hunlai boruak hre lo tan chuan mak angreng tak a ni thei ang. Manga thih kum, 1968 hi, Mizoram buai vanglai, khaw khawm kum a ni a, a thih hnu lawk hian Luangpawn hi Phullen-ah khalkhawm an ni a. Luangpawn khaw mipuite chu India sipai ten tihluihna hmangin Phullenah an pem tir a, Luangpawn atang hian hlawm hnihin an pem a ni. Chutiang avang chuan Manga Thlan pawh hi mumal takin an siam hman lo tih a chiang a, khatiang rambuai kara a Lung tha tak an lo dah hrim hrim pawh hi lawmawm tak zawk a ni. 


Manga thlan lungah chuan hetiang hian thu a in ziak:



 MANGTHANGA 


    K. 25

P. N    3.4.70

T. N    22.3.68 






*************************

Wednesday, October 2, 2019

PU CHAWNGLIANṬHUAMA NEN















 Vawiin  chu ka Nu lama ka pu, Pu Chawnglianáą­huama kiangah a titi ka ngaithla a, kan va hlim tak em!

Ka Pu hi Mizoramin zalenna a suallai, MNF ramhnuai sorkar-ah khan Commissioner, Trade & Commerce a ni a, Pathian thu a tuipui hle a. A hnuah Missionary niin Vairam hmun hrang hrangah an awm a. Tunah Meghalaya-ah chhungkuain an awm a.

Kumin kum laihawl vel khan Presbytery hunah Mizoramah a lo haw tur thu a sawi a. Missionary a a chhuah hma a Kohhran Upa a nihna hmun Saitual khuaa Presbytery hmang tura a lo haw chu, vawii  khan Nu Latei In, Ramhlun vengthar ah ka  va tlawh a, kan hlim hle.